An Bantugan Na Danaw: Lake Mainit

Waya gadjud karadjao masuta kon uno'y pinakasinugdan nan paghingayan nan danaw na kilaya kuman sa Lake Mainit. Pero kon diin man gikan an ngayan nan danaw, an mga lokal na naghuya sa Habungan (Jabonga, Agusan del Norte) nagtuo na an tag-gikanan nan ngayan nan danaw mahitagik sa mga estorya nan mga katiguyangan.

Nan una pa kuno na mga panahon, sa lugar na kon diin nahimutang an danaw kuman, may naghuya kuno na mga gamhanon na mag-asawa na taghinganlan Haring Kamig sanan Raynang Ding. Malipadjon karadjaw pirmi an mag-asawa adlaw-adlaw kaibanan an ila mga binuhi na mga ginhayupan sa ila gingharian. Duro an ila mga kaibanan ugsa bibo karadjaw pirmi an ila ginharian.

Kada buyanon, malipadjon pirmi karadjaw an ila lugar kay mapawa man an ila tag-huy-an. Pero isa ka okasyon, ingkasubrahan ra karadjaw an pagka-budjong nan kayaw na nakapuwesto hasuod ra karadjaw sa hari sanan rayna.

Nan jadto na tungora, ingka-sobrahan ra kabudjong nan iban pa na mga hadjup, sobra ra seguro karadjaw ang kalipay nila, ugsa nadjuhot an mag-asawa amo na nakadesidir sila na mupanaw dajon nan jadto na tungora, bisan jaon pa sila sa tunga nan pag-lipay-lipay nan mga ginhayupan nila.

Sa pagdayungali nila na pagpanaw, daya nila an tanan nila mga kabtangan sanan an ila lupam mahimo man jaon nila himoon kay mga gamhanon man sila. Sa ila pagdali, hingkalimtan nila an isa ka gamay na gahin nan lupa sanan isa ka usa (deer).

Hingkalimtan sab nila an ila pinasubo na tubig sa takuri na naka-takilid - ingkahubsan na nan tubig, sanan an ila buyawan na luwag, nahilabog isab nila.

Pag-abot nan hari sanan rayna sa may dapit nan Butuan Bay, pasingud sa Misamis, hindumduman ni Haring Kamig an isa ka gamay na luna nan lupa nila na nabilin. Gusto kuman nila na mobalik kay kuhaon.

Kon kuhaon nila ang lupa na ila hingkalimtan, kinahanglan na makabalik gadjud sila nan dili pa musidlit an suga kay may mahitabo dila, segun sa ila pag-tuo, na dili kon maradjaw an dangatan.

Nahitabo na hingkab-utan gadjud an hari nan pagsidlit nan adlaw, may hindangatan gadjud didja, an lupa na daya nidja, nahimo na isa ka gamay na lugar na kuman nakilaya sa ngayan na Tubay-tubay kay naka-abot man ini sa munisipyo nan Tubay.

Pagkatapos pagpamanaw nan mag-asawa, nagpahi-uyan nan akang ka kusog na amoy hinungdan kuman nan pagduro nan tubig sa lugar na tagkuhaan nila nan luna nan lupa na ila tagdaya pag-iwat nila didto.

Hikit-an na nato kuman ini na nahimo na danaw. An tubig na gikan sa nagsubo na takuri amoy kuman hinongdan na mapaso an tubig, ugsa na inhinganlan ini na danaw kuman na LAKE MAINIT.

An usa na nabilin nan mag-asawa nan ila pagpanaw amoy nahimo na isa ka puyo (islet) na tagtawag kuman na Usa-usa kay kon tan-awon isab matuod, bagan usa an idja porma.

Tagtuohan isab kuman an Camiguin Island na an bag-o na gingharian ni Haring Kamig sanan si Raynang Ding. Kon tan-awon isab matuod kuman sa taas, hilabina kon sa bintana nan eroplano, an isla, amo ra isab matuod an idja mga baybay an porma nan danaw, taglaong sa ingles na directly proportional an danaw sanan an puyo nan Camiguin.

Tanan an mga tanum sa lupa sanan sa mga bukid sanan an mga langgam sa kakahudjan sanan mga hadjup sa mga bukid, parahes ra gadjud tanan sa duha ka lugar.

Kuman, an Lake Mainit an ika-upat na pinaka-dako na danaw sa tibuok nasod na an gidak-on, an area, moabot sa 17,060 ektaryas, an shoreline moabot sa 62.10 kilometros. Ini na danawa, tag-tungaan nan diha ka probinsiya sa northern side nan Mindanao – an Agusan del Norte sanan Surigao del Norte.

An pinakahalayum na lugar nan danaw, moabot nan 223 metros, sakto-sakto na ihimos an isa ka 52 andanas na building, may 28 ka suba na jaon tag-laong na tributaries, sanan 87,072 ektaryas na watershed area.

Bantugan ini na danaw kay duro man ang mga isda dinhi, hilabina kay duro an mga tayagsaon ra, parehas pananglit nan puyo na tawag sa ingles climbing perch sanan mga gabot. Dako an panginahanglan nan pidjanga na tagtawag sa ingles na goby kay kilaya man ini na delicacy nan mga taga-did-on, mga estranyo sanan mga bisita.

May kasili (freshwater eel), karpa, hayuan, bugwan, igi, tilapia, piguk, langub, kikilo, bayanak, sanan iban pa na mga endemic species na isda nan danaw.

Jao'y mga wildlife species sab sa area nan danaw na hikit-an sa mga kuweba, sa mga langub, an mga cave bats, paniki, mga Philippine deer, usa, baboy ihayas o wild boar sanan jaon taglaong na mga mighty hawk.

May mga freshwater sab na mga buyak parehas pananglit nan mga pink sanan white pagosi (sacred lutos) sanan duro isab an mga tabukali na kilaya isab sa ngayan na water hyacinth o water lily.

Guwapo dinhi sa danaw mag-spelunking, canoeing, scuba diving sanan wind surfing sanan puwede pa gadjod mag-explore sa mga waya pa hikit-i na mga kuweba sa mga puyo, waterfalls, sanan mga guwapo na rock formation.

Ini na danawa, tag-konsidera na isa ka oligotropic lake na buot ipasabot, an tubig dinhi transparent, malinaw karadjaw sanan may low density nan mga plant life na jaon sa lain-lain na lugar, sanan halayum karadjaw ini, sanan amo ray ini danaw na wayay mga solid waste, dili kon maligtim.